Występowanie, znaczenie i możliwości ograniczania przędziorka sosnowca

Przędziorek sosnowiec (Oligonychus ununquis) jest roślinożernym pajęczakiem należącym do rzędu Tarsonemidae rodziny przędziorkowatych (Tetranychidae). Występuje na wielu gatunkach drzew i krzewów szpilkowych. Na pędach zimuje w postaci jaja. Wyląg larw odbywa się pod koniec kwietnia lub w maju. Zarówno larwy jak i dorosłe osobniki żerują głównie na igłach. Na skutek zahamowania dopływu soków pokarmowych, zwiększonej transpiracji i zahamowania asymilacji może następować zasychanie igieł, a czasami nawet ich opadanie. Roztocze mogą również wysysać soki bezpośrednio z młodych pędów. W takiej sytuacji drzewa zaatakowane przez przędziorka źle się rozwijają, łatwo przemarzają i mogą być atakowane przez inne szkodniki. Są także bardziej podatne na choroby. Cały rozwój przędziorka sosnowca odbywa się w delikatnych oprzędach, którymi otoczone są nasady igieł, a czasami nawet końce pędów. W ciągu sezonu rozwija się 4-5 pokoleń. Gatunek charakteryzuje się bardzo długim okresem żerowania. Wiosną przędziorki spotykane są przede wszystkim w nasadowej części gałęzi, natomiast jesienią w szczytowej części pędów. Wszystkie stadia rozwojowe można zaobserwować, aż do późnej jesieni. Wszystkie stadia rozwojowe wytrzymują spadki temperatur do -5⁰C .

Na ograniczenie populacji nie mają wpływu nawet ulewne deszcze, a pajęczaki ukryte w oprzędach nie są zmywane z roślin.

Przędziorek sosnowiec najchętniej żeruje w temperaturach pomiędzy 15 a 20⁰C. Jeżeli przez kilka dni temperatura konsekwentnie przekracza 25⁰C staje się nieaktywny. Jest to gatunek, który co prawda nie powoduje tak istotnych strat jak Elatobium abietinum, ale może silnie osłabiać rośliny oraz przyczynia się do utraty ich walorów ozdobnych. Te roślinożerne roztocza mogą również żerować bezpośrednio na młodych pędach. W takiej sytuacji igły wyrastające na takich pędach mogą być skrócone i nigdy nie dorastają do swojej optymalnej wielkości. Przędziorek sosnowiec jest przede wszystkim szkodnikiem drzew w wieku 3-10 lat. Na starszych drzewach samodzielne jego żerowanie z reguły nie stwarza problemów jednak przy równoczesnym występowaniu innych szkodników nękających, oraz w warunkach stresowych dla wzrostu drzew, może wymagać konieczności ograniczenia jego populacji.

Nie w każdym roku gatunek powoduje szkody które wymagają stosowania środków chemicznych. Precyzyjne szacowanie gęstości zasiedlenia roślin przez przędziorka jest krytycznym czynnikiem, determinującym ustalenie progów szkodliwości, niezbędnych do podejmowania decyzji o ochronie, jak i wyboru właściwej metody (biologicznej, chemicznej).

Szacowanie zasiedlenia wiąże się z koniecznością opracowania metody liczenia gęstości zasiedlenia roślin przez przędziorka. Powszechnie funkcjonują dwa takie systemy. Pierwszy z nich to system binominalny (obecny/nieobecny), który stopień zasiedlenia opisuje bardzo ogólnie poprzez określenie procentu zasiedlonych igieł i jest mało przydatny. Zdecydowanie częściej używa się obecnie metody opartej na uderzaniu odpowiednią ilość razy (najczęściej 0,5 m kołkiem) w pędy i podstawianiu kartki papieru milimetrowego o wymiarach 10 x 14. Dla precyzyjnego określania gęstości, liczba uderzeń w określonym czasie musi być standardowa, np. 10 uderzeń. Dzięki takiemu sposobowi próbkowania można szacunkowo określić aktualny procentowy udział drapieżców w populacji oraz ogólną gęstość całej populacji. W ten sposób możliwe jest ustalenia progu szkodliwości, po przekroczeniu którego uzasadnione będzie zastosowanie akarycydów.

Przeprowadzone badania ścisłe wykazały, że przy takim sposobie liczenia najczęściej spotyka się pewne niedoszacowanie populacji, które należy uwzględnić przy interpretacji przeprowadzonych analiz. Wspomniana metoda może z pewnością stanowić podstawę do określania samej konieczności zabiegów chemicznych. Pomijając kwestię ścisłych badań naukowych metoda ta umożliwia szybkie stwierdzenie obecności przędziorka sosnowca na roślinach. Jest to o tyle ważne, że często objawy występowania szkodnika w postaci brązowienia starszych igieł w okolicy pnia, są mylone z niedoborem składników pokarmowych (szczególnie magnezu lub potasu) i jednoznaczna interpretacja obserwowanych symptomów jest bardzo istotna. Określanie terminu zabiegu chemicznego powinno być poprzedzone właśnie takimi prostymi analizami. Należy również pamiętać, że termin wylęgania się larw, stanowiący sygnał do rozpoczęcia zwalczania chemicznego, jest w Polsce bardzo zróżnicowany a większość dostępnych danych literaturowych dotyczy centralnej Polski.

Niestety w Polsce nie dopracowaliśmy się opracowania progów zagrożenia, po przekroczeniu których wymagane jest zwalczanie tego szkodnika. W USA stosuje się dwie metody określania progu zagrożenia wymagane do podjęcia decyzji o zwalczaniu. Pierwsza opiera się na szacowaniu liczby przędziorków w przeliczeniu na jedną gałąź. Znalezienie więcej niż 10 przędziorków w przeliczeniu na jedna gałąź na większości analizowanych prób stanowi podstawę do podjęcia decyzji o konieczności zwalczania.

Druga metoda opiera się na określeniu procentowej liczby zainfekowanych drzew na określonym obszarze. W tej metodzie określa się obecność przędziorków, bądź ich jaj, na losowo wybranych próbach pobieranych z różnych drzew świerków. Konieczność zwalczania uzależniona jest od procentowego udziałów drzew zasiedlonych w zależności od klasy wieku. Zależność ta została zaprezentowana w tabeli 1.

Tab.1. Procent zasiedlonych drzew wymaganych do zwalczania przędziorka sosnowca w zależności od wieku.

Średnica drzew mierzona w pierśnicy	Procent zasiedlonych drzew przez przędziorka
Mniej niż 100 cm	Do 40%
100 cm	Do 20%
Powyżej 100 cm	Do 10%

Progi szkodliwości dotyczą przede wszystkim drzew wykorzystywanych w produkcji drewna jakkolwiek uderzający jest niższy próg zagrożenia dla drzew starszych. W tym miejscu warto zaznaczyć, że wraz z wiekiem drzew spadają jego siły energetyczne. Czynnikiem, który różni drzewa starsze od młodszych są zasoby energii, jakimi dysponują rośliny. Młode drzewa mają wysoki współczynnik asymilacyjny, wskutek zwiększonej powierzchni liści w stosunku do całej biomasy. W ten sposób dzięki produkcji dużej ilości asymilatów posiadają znaczne zasoby energii, co powoduje intensywny wzrost, a przede wszystkim większą tolerancję na zmiany w otoczeniu. Wraz z wiekiem zdecydowanie zmienia się relacja pomiędzy powierzchnią asymilacyjną liści a biomasą. Dojrzałe drzewa większą cześć swojej energii magazynowanej w liściach przeznaczają na utrzymywanie istniejących tkanek, reprodukcję i obronę przed biotycznymi czynnikami infekcyjnymi (chorobami i szkodnikami). Niewielkie zapasy energii mogą prowadzić do zakłócenia bilansu ze środowiskiem co wymaga właściwej interwencji.

Zwalczanie przędziorka sosnowca można realizować przy użyciu środków chemicznych z grupy akarycydów. Do określania pierwszego zabiegu należy regularnie obserwować złożone jaja w celu ustalenia momentu wylęgania się larw.

Drugi zabieg przeprowadza się mniej więcej po upływie 7 – 10 dni od pierwszego. Alternatywnie przędziorka sosnowca, w zdecydowanie bezpieczniejszy sposób, można ograniczyć przez stosowanie olejów parafinowych, mineralnych, bądź innych środków które mają za zadanie zadusić larwy w jajach tuż przed ich wylęgiem z jaj, albo bezpośrednio po wylęgu. Terminy lustracji oraz potencjalnych zabiegów ilustruje rys. 1.