Ziemiórki w produkcji roślin ozdobnych

Ziemiórki są to owady należące do rzędu muchówek, rodziny ziemiórkowatych (Sciaridae), do której to zalicza się kilka rodzajów w tym Bradysia, Lycorieura i Sciara. Niektóre z nich są poważnymi szkodnikami w uprawie roślin ozdobnych pod osłonami, a zdecydowanie najczęstszy problem stanowi Bradysia paupera czyli tzw. gnusz. Wizualnie ziemiórki przypominają małe muchy, które zwykle można dostrzec w produkcji szklarniowej na powierzchni podłoży, w pobliżu uprawianych roślin. Owady te są uważane za uciążliwe szkodniki, szczególnie, że na wielu gatunkach roślin ozdobnych, mogą ułatwiać przenoszenie kilku chorobotwórczych grzybów w tym gatunków pochodzenia glebowego.

Dorosłe owady przypominają małe komary. Są barwy szarej, do czarnej, około 3–4 mm długości z charakterystycznymi, długimi nogami. Na głowie posiadają nitkowatego kształtu czułki oraz duże złożone oczy, które stykają się ze sobą powyżej nasady czułków. Ponieważ ziemiórki są słabymi lotnikami to ich lot, nisko nad powierzchnią podłoża, jest bardzo charakterystyczny – krótki i gwałtowny – przerywany częstymi odpoczynkami. Samice żyją około 10 dni i znoszą średnio ok. 150 owalnych, białych jaj składanych wprost do podłoża. W zależności od temperatury, po 2–7 dniach, ze złożonych jaj, wylęgają się białe larwy długości 4–6 mm. Larwy mają czarną błyszczą głowę oraz przewód pokarmowym wyraźnie prześwitujący przez jasne powłoki ciała. Najczęściej gromadzą się się w górnej, 3-5 cm warstwie podłoża. Po ok. 5–14 dni żerowania następuje ich przepoczwarczenie. Dorosłe muchy następnego pokolenia pojawiają się po w 4–6 dniach. Podobnie jak w przypadku większości owadów ziemiórki są zdecydowanie aktywniejsze i rozmnażają się szybciej w cieplejszych temperaturach. W temp 24°C cykl rozwojowy jednego pokolenia może trwać ok 21 dniach. Dla porównania w temp. 16°C jest on zdecydowanie dłuższy i może rozciągać się nawet do 38 dni.

Poza ziemiórkami coraz częstszym problemem w produkcji pod osłonami jest inny rodzaj much tzw. brzegówki (Scatea stagnalis). Wielkością owady te są zbliżone do ziemiórek jednak ich  krępa budowa ciała bardziej przypomina małe muchy domowe. Brzegówki mają krótkie szczeciniaste czułki, krótkie nogi, posiadają pięć wyraźnych, jasnych plamek na skrzydłach i zdecydowanie lepiej niż ziemiórki latają . Dorosłe owady preferują wilgotne warunki i dlatego są często odnajdywane pod stołami i we wszystkich innych wilgotnych miejscach. Samice składają jaja bezpośrednio na glonach bądź silnie wilgotnym podłożu. Larwy wylęgają się w 2–3 dniach, są bezgłowe w kolorze śmietankowym lub brudno-brązowym. Odżywiają się glonami i innymi drobnoustrojami. W warunkach szklarniowych cykl rozwojowy jednego pokolenia trwa ok. 9–14 dni. Generalnie brzegówki odżywiają się glonami i najczęściej mają znaczenie na podłożach z wełny mineralnej oraz pianki poliuretanowej, czyli tam gdzie glony chętnie się pojawiają. Jakkolwiek larwy mogą podgryzać korzenie szczególnie jeśli te są zaatakowane przez grzyby.

SZKODLIWOŚĆ ZIEMIÓREK
Najważniejszy okres dla ograniczania populacji ziemiórek to pierwsze tygodnie uprawy. W tym czasie sadzonki i rośliny z nie w pełni wykształconym systemem korzeniowym, są szczególnie wrażliwe na uszkodzenia. W szczególności dotyczy to nieukorzenionych sadzonek, dla których żerowanie larw utrudnia formowanie się kalusa, a tym samym hamuje inicjowanie rozwoju korzeni. Larwy ziemiórek odżywiają się przede wszystkim rozkładającą się materią organiczną bądź znajdującymi się w podłożu grzybami i glonami, których obecność jest w ich diecie niezbędna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju. Mogą jednak również powodować szkody bezpośrednie w wyniku odżywiania się drobnymi korzeniami, korzeniami włośnikowymi i dolnymi miękkimi częściami łodyg., I choć w różnym stopniu, to praktycznie większość roślin może zostać zaatakowana.

Nie mniej istotne od bezpośredniego niszczenia młodych tkanek są powodowane przez te owady szkody pośrednie. W następstwie dokonywanych przez larwy uszkodzeń tworzą się naturalne drogi wejścia różnych chorobotwórczych organizmów, w tym pochodzenia glebowego. Przykładowo zarodniki grzybów z rodzaju Pythium, pospolitego patogena powodującego „wypadanie” sadzonek, po spożyciu przez larwy mogą pozostać w ich jelicie, aż do przekształcenia się do owada dorosłego. Na podstawie najnowszych badań wiadomo już na pewno, że również dorosłe ziemiórki mogą przenosić zarodniki niektórych grzybów jak chociażby Pythium i Rhizoctonia w wyniku przelatywania much na zdrowe rośliny. Możliwe jest także bierne przenoszenie zarodników grzybów z rodzaju Fusarium i Verticillium przyczepionych do odnóży i innych części ciała ich.

Praktycznie nie ma substratów, które byłoby całkowicie wolne od tych szkodników choć istnieją różnice w preferencji ziemiórek do różnych rodzajów podłoży. Z pewnością szczególnie atrakcyjne dla dorosłych muchówek są podłoża o dużej aktywności mikrobiologicznej i wysokiej wilgotności. Dla ograniczenia nadmiernego namnażaniu sieępopulacji należy unikać niedojrzałych (poniżej 1 roku) kompostów w tym mieszanin takich kompostów z korą sosnową. Wszelkie mieszanki z kompostem są bardziej atrakcyjne dla ziemiórek niż czysty torf. W bardzo niewielkim stopniu natomiast muchy zasiedlają ubogie we florę grzybową podłoża z włókna kokosowego, które obecnie uznaje się jako jedne z lepszych substratów zapobiegających nadmiernemu namnażaniu się populacji tych uciążliwych owadów.

Jeśli chodzi o brzegówki, to ich larwy brzegówek żywią się głównie glonami i normalnie nie atakują roślin. Mogą jednak żerować na korzeniach roślin zainfekowanych przez grzyby. W ten sposób są w stanie przenosić chorobotwórcze organizmy, jeżeli tylko żywe zarodniki grzybów przetrwają w ich przewodzie pokarmowym, aż do osiągnięcia przez nie postaci dorosłej. Badania wykazują, że brzegówki mogą rozprzestrzeniać zarodniki Pythium w podobny sposób jak ziemiórki. Dodatkowo szkodniki te powodują również szkody kosmetyczne poprzez zanieczyszczanie liści i kwiatów swoimi ciemnymi ekskrementami. W odchodach brzegówek również odnajduje się patogeny grzybowe i bakteryjne jak Thielaviopsis basicolaPythium spp., czy bakterie z rodzaju Erwinia i Pseudomonas.

Skuteczne zwalczanie ziemiórek jest utrudnione z powodu niskich lotów dorosłych much tuż nad powierzchnią podłoża, nieprzerwanie nakładających się na siebie różnych pokoleń oraz krótkiego cyklu życiowego. Aby skutecznie uniknąć problemu konieczne jest wprowadzenie systemu wczesnej kontroli, i nie czekanie do rozwinięcia się licznej populacji. Strategie zwalczania muszą uwzględniać monitorowanie populacji oraz zalecenia agrotechniczne. O ile walka biologiczna może być skutecznie prowadzona przeciwko ziemiórkom, o tyle jej efektywność w ograniczaniu populacji brzegówek jest niewielka.

MONITOROWANIE POPULACJI
Skutecznym sposobem wczesnego informowania o występowaniu ziemiórek jest rozmieszczenie żółtych tablic lepowych ulokowanych pionowo, bezpośrednio tuż nad roślinami. Skutecznym, choć większą gwarancję daje ich poziome rozmieszczenie, tuż przy podstawie roślin mniej więcej na wysokości górnej granicy podłoża. W ten sposób można również wystawiać płaskie naczyńka z wodą, oraz środkiem zmiękczającym napięcie powierzchniowe np. Ludwikiem. Sygnałem do rozpoczęcia zwalczania jest obecność 3-4 much w naczyńku lub na żółtej tablicy. Tablice warto również rozmieszczać pod stołami, w pobliżu drzwi szklarni i innych otworów wentylacyjnych. Należy wszakże pamiętać, że ziemiórki żerują także w różnych środowiskach z dziko rosnącą roślinnością i latem rośliny w produkcji są szybko zasiedlane przez owady nalatujące z zewnątrz.

Z kolei dla wczesnego wykrycia larw ziemiórek wskazane jest rozmieszczenie na powierzchni podłoża płaskich plasterków surowego ziemniaka, bądź klinowatych wycinków bulw wbitych w podłoże i regularne ich przeglądanie co 24 godziny przy użyciu powiększającej lupy.

ZALECENIA AGROTECHNICZNE
Podstawowym czynnikiem zapobiegającym nadmiernemu występowania ziemiórek w szklarniach jest ograniczanie występowania wilgotnych stanowisk poprzez usuwanie gromadzących się kałuż i osuszanie miejsc umożliwiających dogodne warunki do rozwoju glonów. Należy również maksymalnie ograniczać powierzchnie, które utrudniają dostęp światła. Ponadto miejsce przechowywania kompostu powinno być oddalone od powierzchni produkcyjnych. Należy również unikać nadmiernego nawadniania podłoża powodującego powstawanie „błota” na jego powierzchni. Ponieważ larwy ziemiórek odżywiają się przede wszystkim w górnej części substratów należy tak prowadzić nawadnianie, aby pozwolić wierzchnim warstwom przeschnąć do następnego podlewania. Ten sposób ogranicza wzrost grzybów stanowiących podstawę pożywienia ziemiórek. Istnieją również doniesienia o skuteczności rozciągania żółtej, lepkiej taśmy o szerokości 10-15 cm rozwijanej wzdłuż lub poniżej poziomu ław. Skuteczność takiego systemu zależy jednak od możliwości technicznych i prowadzonego systemu produkcji.

ZWALCZANIE CHEMICZNE
W wielu krajach standardem w ochronie chemicznej roślin przed ziemiórkami jest stosowanie preparatów opartych na regulatorach wzrostu, a w szczególności inhibitorach biosyntezy chityny. Skuteczność tego rozwiązania jest przez praktyków dość często poddawana krytyce jakkolwiek można się spodziewać, że w większości przypadków stosuje się je zdecydowanie zbyt późno. Pierwsze podlewanie powinno się przeprowadzać zaraz po wykryciu pierwszych much na żółtych tablicach lub bezpośrednio po znalezieniu pierwszych larw na skrawkach surowych ziemniaków. Zabieg należy powtórzyć po 10 dniach. Wczesne zastosowanie inhibitorów biosyntezy chityny na młode stadia rozwojowe jest podstawą skutecznego ograniczania ich populacji. 

Doświadczenia wykazują również, że większą skuteczność można uzyskać zużywając każdorazowo połowę dawki w 4 aplikacjach, niż pełną zalecaną dawkę ale tylko w dwu aplikacjach. Dla porównania aby osiągnąć podobną skuteczność potrzebne  jest mniej więcej zastosowanie dwukrotnie większej liczby aplikacji przy użyciu biologicznych preparatów bakteryjnych opartych na bakterii Bacillus thuringiensis subsp. israelensis. Także odstępy pomiędzy zabiegami w przypadku stosowania owadobójczych bakterii powinny być częstsze. W każdym bądź razie efektywność zabiegów przeciwko ziemiórkom tak w przypadku regulatorów wzrostu, jak i preparatów bakteryjnych wymaga zwiększonej liczby aplikacji i to jest podstawą do osiągnięcia właściwej skuteczności
Do zwalczania dorosłych muchówek można stosować również opryski przy użyciu syntetycznych pyretroidów. Należy wszakże pamiętać, że z uwagi na ich małą stabilność i skuteczność działania w niższych temperaturach zabiegi powinny być przesunięte na późne godziny wieczorne. Doglebowe stosowanie innych substancji aktywnych jak np. chlorpiryfosu nie jest w Polsce dozwolone.

OCHRONA BIOLOGICZNA
Powszechnie na świecie, w tym częściowo również i w Polsce istnieje kilka dostępnych preparatów biologicznych do zwalczania ziemiórek. Wśród nich w pierwszej kolejności znajdują zastosowanie środki na bazie owadobójczych nicieni z gatunku Steinernema feltiae. Niestety w powszechnym użyciu nie znajdują zastosowania insektycydy biologiczne oparte na popularnej owadobójczej bakterii Bacillus thuringiensis subsp. israelensis oraz drapieżne roztocza z rodzaju Hypoaspis.

Zarodniki B.thuringiensis subsp.israelensis zawierają krystaliczną toksynę, która wydziela się pod wpływem zasadowego środowiska obecnego w przewodzie pokarmowym owadów. Pod wpływem toksyny białkowej, stosunkowo szybko, następuje zniszczenie ściany jelit owadów. W okresie 24 godzin od zastosowania larwy przestają sie odżywiać, a następnie giną w przeciągu kolejnych 1-7 dni Młodsze stadia larwalne ziemiórek są bardziej wrażliwe, stąd dla zapewnienia pełnej ochrony potrzebnych jest kilka aplikacji. Podczas przygotowywania preparatów bakteryjnych pH wody przygotowywanej do ich rozprowadzenia powinno być obojętne lub lekko kwaśne (górna granica to pH = 7.0). Przy wyższym pH skuteczność bakterii zasadniczo spada. Nicienie powinny  zostać zaaplikowane praktycznie co tydzień, przez okres kilku tygodni, w zależności od natężenia populacji.

Hypoaspis spp. jest drapieżnym roztoczem glebowym, który odżywia się głównie młodszymi stadiami rozwojowymi larw ziemiórek i w niewielkim stopniu ich jajami. Roztocz ten nie przechodzi stanu uśpienia (tzw. diapauzy) ale staje się nieaktywny zawsze wtedy, jeżeli temperatura podłoża spada poniżej 15°C. Introdukcja drapieżcy powinna nastąpić wkrótce po posadzeniu. Ponieważ jest to gatunek ściśle związany ze środowiskiem glebowym, to o ile pierwszy raz drapieżnik zostanie wypuszczony przy produkcji sadzonek, powinno się go wypuścić ponownie po przeniesieniu sadzonek na miejsce stałe. Tylko w ten sposób istnieje prawdopodobieństwo podtrzymania jego populacji na poziomie gwarantującym efektywne zwalczanie ziemiórek.  Zasadnicza korzyść związana ze stosowaniem Hypoaspis spp. polega na długotrwale utrzymującej się kontroli populacji ziemiórek. Ponadto drapieżnik ten bytuje w górnej warstwie podłoża czyli właśnie tam gdzie gromadzą się larwy ziemiórek i jest mało wybredny. Może odżywiać się wszelkimi małymi stawonogami w tym innymi owadami np. poczwarkami wciornastków.

Podsumowując należy podkreślić, że skuteczne zwalczanie ziemiórek wymaga zastosowania się do wielu zasad począwszy od wyboru właściwego podłoża, odpowiednio prowadzonej produkcji aż do bezpośrednich metod zwalczania zarówno tych chemicznych jak i biologicznych. Do najważniejszych elementów integrowanego zwalczania ziemiórek należy:

  • 19 września, 2015