Nawożenie wysokich drzew

W swojej doskonałej książce “Drzewa w mieście” Halina Barbara Szczepanowska znany i ceniony architekt krajobrazu podkreśla, że “czynnikiem, który różni drzewa starsze od młodszych są zasoby energii, jakimi dysponują rośliny. Młode drzewa mają wysoki współczynnik asymilacyjny, wskutek zwiększonej powierzchni liści w stosunku do całej biomasy. W ten sposób dzięki produkcji dużej ilości asymilatów posiadają znaczne zasoby energii, co powoduje intensywny wzrost, a przede wszystkim większą tolerancję na zmiany w otoczeniu. Wraz z wiekiem zdecydowanie zmienia się relacja pomiędzy powierzchnią asymilacyjną liści a biomasą. Dojrzałe drzewa większą cześć swojej energii magazynowanej w liściach przeznaczają na utrzymywanie istniejących tkanek, reprodukcję i obronę przed biotycznymi czynnikami infekcyjnymi (chorobami i szkodnikami).” Niewielkie zapasy energii mogą prowadzić do zakłócenia bilansu ze środowiskiem co wymaga interwencji m.in. poprzez odpowiednie nawożenie.

Osłabione, starsze drzewo wykazuje symptomy świadczące o zakłóceniu bilansu energetycznego. Do takich objawów należą:

zahamowany wzrost (znacznie mniejsze lub całkowicie zredukowane przyrosty gałązek)
zmniejszone wymiary liści i zredukowana ich gęstość, zwłaszcza na końcach gałęzi
zamierające gałęzie, szczególnie widoczne tzw. symptomy korony drzewa z rogami
przedwczesne objawy fenologiczne (np.: wcześniejsze jesienne wybarwienie liści)
nienormalnie obfite plony owoców
pojawiające się liczne odrosty od bryły korzeniowej
odpadająca kora

Drzewo rozwija się w warunkach równowagi ze środowiskiem osiągając wielkość, pokrój i wigor w zależności od warunków środowiska w jakim rośnie. Stabilność środowiska i równowaga, jaką osiągnęło drzewo w warunkach zurbanizowanych, jest odzwierciedleniem zarówno dostępności niezbędnych zasobów pokarmowych, które drzewo znalazło w zasięgu swojego systemu korzeniowego, jak też prawidłowo przeprowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych.

W razie pogarszania się stanu drzewa niezmiernie ważne stają się zabiegi poprawiające strukturę gleby oraz jej zasobność w składniki pokarmowe. Nawożenie wysokich drzew nie jest zabiegiem standardowym. Z reguły drzewa nie wymagają specjalnego nawożenia, jednak w przypadku stwierdzenia objawów wskazujących na osłabiony wzrost oraz zredukowany wigor, nawożenie powinno stać się jednym z kompleksu czynności prowadzących do ustabilizowania równowagi pomiędzy drzewem a środowiskiem glebowym.

Gleby miejskie są w znacznej mierze zniszczone i brak im dostatecznej ilości składników mineralnych. Często warunkuje to przede wszystkim niedostateczną zawartością azotu. Z kolei gleby aglomeracji miejskich wykazują wyższe zawartości i zasobności przyswajalnych form potasu. Zapobieganie stresom wywołanym niedoborem składników pokarmowych wymaga odpowiedniego ich uzupełnienia, przy czym specyfikacja braków powinna być uzyskana na podstawie analiz. Jest to o tyle istotne, że niewłaściwe nawożenie mineralne, chociażby nawozami o wysokiej zawartości azotu, może zmniejszyć odporność drzew na atak szkodników czy chorób co przeciwnie do oczekiwanych od nawożenia mineralnego rezultatów, dodatkowo pogłębia stres związany z ubytkami energetycznymi. Ponadto nawozy azotowe stymulują wzrost, a przez to powodują zużycie nadmiernych ilości energii na rozwój, zmniejszając jej ilość przeznaczoną do obrony. Tymczasem w przypadku drzew w starszym wieku przyspieszony wzrost nie ma już większego znaczenia, a nawożenie ma głównie na celu:

osiągniecie przez jak najdłuższy okres walorów dekoracyjnych
uodpornienie go na choroby i szkodniki
poprawienie odporności na niskie temperatury

Rozpoznanie potrzeb nawozowych

Pomimo oczywistych korzyści rozpoznawanie niedoborów na podstawie analiz gleby jest w przypadku wysokich drzew bardzo utrudnione. Ze względu na brak możliwości znalezienia w środowisku zurbanizowanym gleby „wzorcowej” dla danego gatunku drzewa, badania laboratoryjne mogą być pomocne jedynie dla ogólnego oznaczenia zasobności gleby w składniki pokarmowe. Trudno jednak na ich podstawie precyzyjnie określić dawkę tak, jak się to robi w przypadku np. szkółek produkcyjnych. Stąd w efekcie wieloletnich badań i doświadczeń przyjęto optymalne wartości głównych składników pokarmowych do sporządzania mieszanek nawozowych w celu zasilania starszych drzew. Proporcje te mogą być różne w zależności od kraju. W USA proponuje się stosowanie mieszanki nawozowej, w której stosunek N:P:K powinien wynosić 10:8:6. Tymczasem w Polsce, zgodnie z opracowaniami Instytutu badawczego Leśnictwa stosunek ten powinien być wyrażony w proporcji 16:8:16 i tą proporcję należy przyjąć za optymalną dla uzupełnienia podstawowych potrzeb nawozowych drzew w starszym wieku.

Technika nawożenia

Istnieje kilka form dostarczania nawozów dla zasilania wysokich drzew

Podlewanie powierzchni gruntu wokół drzewa na powierzchni równej rzutowi korony. Sposób ten polega na podlaniu gleby wokół drzewa najczęściej 2% roztworem wybranego nawozu, przy czym jednorazowa dawka nie powinna być większa niż 2 kg czystego nawozu na 100 m²
Rozsypywanie nawozu na powierzchni gruntu wokół drzewa. Nawozy można rozrzucać ręcznie lub specjalnymi dozownikami. Dawka nawozu nie może być większa niż 1-2 kg na 10m² powierzchni. Dawkę najlepiej podzielić na 2 części i stosować w odstępie 10-14 dni.
Iniekcje płynnych nawozów w otwory wykonane w pniach drzew.
Iniekcje płynnych nawozów w głąb gleby za pomocą lancy o długości 15-25 cm, z otworami wykonanymi w części wprowadzanej do gleby
Dostarczanie nawozów w postaci dolistnej poprzez opryskanie liści bez konieczności ich wprowadzania w obręb systemu korzeniowego drzew.
Wprowadzanie nawozów w postaci sypkiej lub granulowanej bezpośrednio w obręb systemu korzeniowego. Metoda ta wymaga wywiercenia odpowiedniej ilości otworów w obrębie rzutu korony i dostarczenia w tak wykonane otwory równo podzielonych porcji nawozu.

Przy wyborze właściwej metody należy uwzględnić stan nawożonych drzew zakres wykonywanych prac, jak również najbliższe otoczenie. I tak dolistne stosowanie nawozów charakteryzuje się słabą skutecznością w przypadku drzew wykazujących wyraźne oznaki osłabienia. Podobnie wykonywanie nawiertów na osłabionych drzewach prowadzi do ograniczonej możliwości przemieszczania się składników w obrębie naczyń. Poza tym drzewa zużywają zbyt dużo energii na zabliźnianie ran, co dodatkowo potęguje i tak już ograniczony deficyt energetyczny. Z kolei rozsypywanie nawozów czy podlewanie gleby pod drzewami pod którymi podłoże zostało ubite w wyniku prac budowlanych powoduje ograniczenie przemieszczania się nawozów w głąb profilu do miejsca, gdzie mogą być skutecznie absorbowane przez system korzeniowy drzew. Dlatego po uwzględnieniu wielu czynników często jako najskuteczniejszą formę nawożenia stosuje się metodę wprowadzania nawozów pod powierzchnię ziemi przez wcześniej nawiercone otwory. Jest to powszechnie polecana metoda nawożenia w przypadku starszych drzew. W ten sposób zapobiega się stratom składników pokarmowych (szczególnie azotu) oraz przeciwdziała zjawisku uwsteczniania niektórych związków np.: fosforu.

Technika zabiegu

Technika takiego nawożenia wymaga wykonania otworów w formie pierścienia, który rozpoczyna się w odległości równej 1/3 promienia rzutu korony i kończy 100-150 cm poza zasięgiem jej rzutu. Otwory o średnicy 5-12 cm wykonuje się za pomocą specjalnego, ręcznego świdra glebowego na głębokość do 50 cm. W odstępie co 50-75 cm. Po wypełnieniu otworów nawozem należy je zasypać piaskiem albo mieszaniną torfu z piaskiem.

W tej metodzie liczba nawierconych otworów nie jest czynnikiem determinującym i może być dostosowywana w granicach określonych przez przyjętą rozstawę jak i możliwości wynikające z otoczenia rosnącego drzewa. Czynnikiem o znaczeniu bardziej zasadniczym jest wyliczenie dawki nawozu o określonych proporcjach.

Określenie dawki nawozu
Najprostszym sposobem na określenie dawki nawozu (10:8:6 lub 16:8:16) zastosowanego pod starsze pojedyncze drzewo liściaste o charakterze solitera jest zastosowanie zmodyfikowanego przez Chachulskiego wzoru:

N (kg) = P (m)/ 2

Gdzie:

N – maksymalna ilość kilogramów dawki nawozowej o proporcji 10:8:6 lub 16:8:16 pod jedno drzewo

P – wartość zmierzonej średnicy drzewa w pierśnicy (na wysokości 130 cm nad poziomem gruntu w m)

W przypadku drzew iglastych wzór będzie wynosił:

N (kg) = P (m)/4

Dużo bardziej precyzyjnym sposobem ustalenia dawki nawozowej jest obliczanie zapotrzebowania na azot jako podstawowego deficytowego składnika pokarmowego istotnego dla wzrostu i wyglądu drzew. Takie założenie jest niezmiernie ważne, ponieważ jak wcześniej wspomniano zarówno niedobór jak i przedawkowanie tego składnika może prowadzić do zaburzeń we wzroście drzew. W tej metodzie wylicza się powierzchnię pola zajmowanego przez koronę zakładając, że jest to równocześnie obszar efektywnego pobierania składników pokarmowych przez korzenie drzewa. Zakłada się, że korzenie drzew pobierają rocznie około 0,48 – 0,96 kg azotu w czystym składniku na każde 100 m2. Jeżeli drzewa będą nawożone w ten sposób po raz pierwszy to po wyliczeniu właściwej dawki całość mieszanki nawozowej najlepiej podzielić na dwie równe części, które należy dostarczyć w odstępie 10-15 dni.

Termin nawożenia

Nawożenie powinno zostać przeprowadzone w okresie od początku wegetacji maksymalnie do 15 czerwca, aby ograniczyć możliwość przemarzania drzew w przypadku stosowania wysokich dawek nawozowych.

Dobór mieszanki

Do nawożenia należy wybierać mieszankę o składzie zbliżonym jak najbardziej do polecanego czyli N:P:K – 16:8:16. W przypadku nawozów o odmiennej zawartości azotu niż optymalna mieszankę należy dobrać tak, aby jej ilość przede wszystkim uwzględniała dostarczanie właściwej ilości azotu.

Pomimo determinującej roli azotu jako podstawowego składnika uwzględnianego w nawożeniu drzew dla potrzeb praktycznych nie poleca się uzasadnionego ekonomicznie nawożenia wyłącznie nawozami azotowymi. Jak wcześniej wspomniano przy braku precyzyjnych metod analizy gleby w celu wskazania potrzeb nawozowych wysokich drzew trudno ustalić faktyczne niedobory pozostałych składników, dlatego warto stosować mieszaniny uwzględniające dostarczanie drzewom poza azotem także fosforu i potasu. Ekonomicznie najtańszym rozwiązaniem byłoby stworzenie własnej mieszanki wyłącznie w oparciu o nawozy pojedyncze azotowe, fosforowe i potasowe. Takie rozwiązanie wiąże się jednak z brakiem dostarczania niektórych niezbędnych mikroelementów standardowo dodawanych do gotowych mieszanek nawozowych.

Literatura wykorzystana przy opracowywaniu materiału:

Breś W., Golcz A., Komosa A., Kozik E., Tyksiński W. 2003. Nawożenie roślin ogrodniczych. Akademia Rolnicza w Poznaniu
Chachulski Z. 2000. Poradnik chirurgia i pielęgnacja drzew. Legraf.
Griffin J.J., McDonnel T. 2006. Fertilizing trees in the landscape. Kansas State University;
Kocjan H. 2000. Prace przygotowawcze do odnowień i zalesień, sposoby i technika sadzenia oraz pielęgnacja upraw. Akademia Rolnicza w Poznaniu.
Kosmala M. 2000. Pielęgnowanie drzew i krzewów ozdobnych. PWRiL Warszawa
Obojski J., Strączyński S. 1995. Odczyn i zasobność gleb w makro i mikroelemety. Puławy
Scotts J.D., Rasmussen S.D., Shapiro C.A., Scott J.J. 2004. Determining the need to fertilize landscape trees and shrubs. University of Nebrasca. Forestry. A-11. Management
Seneta W., Dolatowski J. 1997. Dendrologia Wydawnictwo Naukowe PWN.
Starck J. R. 1997. Uprawa roli i nawożenie roślin ogrodniczych. PWRiL Warszawa.
Szczepanowska H.B. 2001. Drzewa w mieście. Hortpress Sp. z o.o.
Szopińska E., Mazurek J., Dradrach A. 2005. Ocena oddziaływania szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella Dechka &Dimic) na taksony z rodzaju Aesculus na terenie Wrocławia na tle zróżnicowania taksonomicznego rodzaju. Raport końcowy z projektu badawczego nr 3 P04 034 24. Akademia Rolnicza we Wrocławi