Grzyby z rodzaju Stemphylium na cebuli

Grzyby z rodzaju Alternaria i Stemphylium to obok mączniaka rzekomego jedne z najbardziej destrukcyjnych patogenów liści cebuli. Ich obecność jest notowana we wszystkich większych rejonach uprawy cebuli na świecie. W gorącym klimacie straty plonu mogą dochodzić nawet do 80-90%. O ile grzyby z rodzaju Alternaria są w Polsce znane i stosunkowo dobrze opisane to jak dotychczas nie notowano na cebuli patogenów z rodzaju Stemphylium. Potwierdzenie obecności Stemphylium vesicarium na kilku plantacjach w regionie Dolnego Śląska każe przypuszczać, że jest to kolejna choroba, która występuje w naszym kraju i która w najbliższym czasie może mieć duże znaczenie dla producentów cebuli.

Stemphylium i Alternaria to bardzo podobne grzyby. Również objawy, które powodują na cebuli są łudząco podobne. Przypuszczalnie to właśnie z tego powodu Stemphylium nie było wcześniej powszechnie diagnozowane. Pomimo, że do ich zwalczania również używa się bardzo podobnych fungicydów poprawna identyfikacja ma tu ogromne znaczenie. W powszechnej opinii producentów na całym świecie porażenie plantacji przez Stemphylium może być znacznie bardziej destrukcyjne i z reguły wymaga bardziej restrykcyjnego programu ochrony, gdzie liczba wykonywanych zabiegów w sezonie jest większa, a odstępy pomiędzy zabiegami krótsze. Początkowo objawy powodowane zarówno przez grzyby z rodzaju Alternaria jak i Stemphylium występują w postaci żółtych lub jasno brązowych, lekko wodnistych plamek. W przypadku Stemphylium z czasem plamy wydłużają się, stają się wrzecionowate i przybierają kolor zielonkawo brązowy. Bardzo charakterystyczną cechą występującą w przypadku Stemphylium jest zasychanie końcówek szczypioru. Oczywiście przyczyn zasychania końcówek liści może być wiele. Do głównych należy nieodpowiednia kwasowość gleby, zaburzenia w pobieraniu wapnia a także okresy silnego nasłonecznienia, które powodują nadmierną transpirację liści. Końcówki liści mogą również zasychać na ciężkich, nadmiernie uwilgotnionych glebach wskutek zaduszenia korzeni. Także na glebach o złej strukturze i słabo wykształconych korzeniach może czasami dochodzić do takiego zjawiska. Trzeba również zasygnalizować, że zbyt późne bądź nieumiejętne stosowanie herbicydów szczególnie tych o charakterze kontaktowym, które usuwają powłokę woskową na powierzchni szczypioru, może w konsekwencji zwiększać wiotkość liści cebuli i powodować ich załamywanie. 

Oczywiście zasychanie końcówek szczypioru nie determinuje jednoznacznie obecności Stemphylium na plantacji, ale zawsze powinno budzić zwiększoną uwagę. Co więcej nawet, jeżeli przyczyna zasychania końcówek szczypioru ma inne źródło to i tak zamierające w ten sposób tkanki stanowią doskonałą pożywkę dla zarówno dla Alternaria spp jak i Stemphylium spp. Stempylium może ponadto infekować tkanki wcześniej zainfekowane przez Alternarię i z reguły na plantacjach występują infekcje mieszane. Ponieważ obydwa grzyby mogą występować na tych samych tkankach równocześnie, do dnia dzisiejszego nie jest jednoznacznie potwierdzone czy jest to efekt antagonistyczny czy synergistyczny.

W przypadku porażenia szczypioru przez Stemphylium czasami, obserwuje się zamieranie całych liści od wierzchołka. Porażone liście dość gwałtownie przybierają biały kolor. Ponadto na szczypiorze można dostrzec charakterystyczne ciemne plamy i rozciągnięte nekrozy w rezultacie prowadzące do przedwczesnego zasychania szczypioru i zmniejszenia plonu bulw. Ciemne, czasami oliwkowe plamy praktycznie niczym szczególnym nie różnią się od tych występujących przy alternariozie. Natomiast wrzecionowaty, wydłużony charakter plam, które mogą rozciągać się przez całą długość szczypioru z reguły po stronie nawietrznej jest cechą dość charakterystyczną dla Stemphylium. W badaniach często nie można wyizolować grzyba na zniszczonych, bielejących fragmentach tkankach co może sugerować, że grzyb ten wydziela toksyny i to właśnie ich działalność w dużej mierze wpływa na jego destrukcyjny charakter. Możliwość wydzielana toksyn przez Stemphylium została już udowodniona w testach biologicznych. 

Chorobie sprzyja wysoka wilgotność powietrza oraz suche, gorące powietrze, czyli dokładnie takie same warunki, jakie są wymagane do rozwoju Alternaria spp. W takich okolicznościach Stemphylium vesicarium jest w stanie doszczętnie zniszczyć szczypior cebuli.

Zarówno Alternaria, jak  i Stemphylium mają optymalne warunki do rozwoju w temperaturze 20-25^oC jakkolwiek w przypadku grzybów z rodzaju Alternaria infekcja jest już możliwa w temperaturze poniżej 10OC. Do niedawna panowało przekonanie, że ich epidemiczne występowanie możliwe jest tylko w warunkach wysokiej temperatury. Tymczasem grzyby te mogą infekować już wtedy, kiedy jest zdecydowanie chłodniej. W przypadku alternariozy do infekcji dochodzi nawet w temperaturze 5^oC o ile okres zwilżenia liści nie jest krótszy niż 16h. Jeżeli po infekcji temperatura w ciągu 24h utrzyma się na poziomie nie niższym niż 10^oC to w takich warunkach choroba może się rozwinąć w taki stopniu, aby doprowadzić do powstania poważnych szkód. W wyższych temperaturach w granicach od 10 do 25^oC do wywołania infekcji wymagany jest zaledwie 8h okres zwilżenia liści.  W wysokich temperaturach i dużej wilgotności powietrza zarodniki tych grzybów mogą infekować zarówno przez szparki jak bezpośrednio przez komórki skórki. Jednak to infekcja przez aparaty szparkowe w większym stopniu przyczynia się do wywoływania silnych infekcji. Szczególnie, kiedy jest chłodno infekcja zarodników bezpośrednio przez skórkę jest możliwa, ale trudniejsza i wymaga dłuższego okresu zwilżenia liści. Przyjmuje się, że maksymalny poziom infekcji występuje w temperaturze 20-250C przy zwilżeniu szczypioru wodą, przez co najmniej 24h, chociaż już w warunkach 15-25^oC, kiedy liście są wilgotne przez 16-20h, poziom infekcji jest wystarczająco wysoki, aby choroba osiągnęła poziom epidemiczny  Pierwsze plamy chorobowe pojawiają się, kiedy okres zwilżenia liści jest przerywany przez dłuższy okres suchej tkanki. Chorobie sprzyja więc naprzemienne występowanie wilgotnej i suchej pogody której towarzyszy wysoka temperatura powietrza. Generalnie przyjmuje się, że S. vesicarium ma optymalne warunki do rozwoju w temperaturze 18oC – 25OC oraz przy wilgotności względnej powietrza w granicach 85-90%. W Polsce nie ma środków zarejestrowanych do zwalczania Stemphylium na cebuli. Wiadomo jednak, że skuteczność środków stosowanych do zwalczania alternariozy w mniejszym lub większym stopniu pokrywa się ze skutecznością preparatów używanych do ograniczania Stemphylium. Z przeprowadzonych badań wynika, że zabiegi z użyciem tebukonazolu oraz procymidonu zanotowano jako skuteczne w zwalczaniu Stemphylium na czosnku, a w doświadczeniach laboratoryjnych tebukonazol bardzo dobrze hamował rozwój grzybni. Przeprowadzone w Chinach 10 letnie doświadczenia z 2-3 krotnym użyciem tiofanatu metylu oraz chlorotalonilu nie dały satysfakcjonujących rezultatów. Z innych źródeł wiadomo, że bardzo dobre wyniki uzyskuje się przy użyciu mankozebu, chociaż dla uzyskania dobrej skuteczności niejednokrotnie wymagane są 3-4 opryskiwania w odstępie tygodnia. Zabiegi przy użyciu mankozebu z metalaksylem stosowane do zwalczania mączniaka rzekomego również ograniczają występowanie Stemphylium. Dostępne źródła wskazują również na szczególną skuteczność w zwalczania Stemphylium preparatów opartych na  iprodionie. W niektórych krajach do zwalczania choroby zarejestrowana jest mieszanina azoksystrobiny z difenkonazolem oraz fenamidon, pyraclostrobina i chlorotalonil. Przyjmuje się, że sukces zwalczania chemicznego zależy od dużej liczby przeprowadzonych zabiegów co z czasem prowadzi do wytworzenia się odpornych ras. W tej sytuacji coraz częściej poszukuje się rozwiązań alternatywnych w postaci prób stosowania preparatów biologicznych. 

S. vesicarium grzyb może wnikać do liści bezpośrednio przez nie uszkodzoną tkankę jedynie w sytuacji, kiedy woda długo zalega na ich powierzchni. W takich warunkach rośliny zostaną porażone praktycznie bez względu na ich aktualną kondycję. W normalnych warunkach S. vesicarium infekuje jednak wyłącznie tkanki starzejące się i zamierające takie jak wierzchołki liści, tkanki uszkodzone oraz tkanki zainfekowane wcześniej przez alternariozę. W tej sytuacji podstawowym czynnikiem zapobiegającym epidemicznemu rozwojowi tej choroby jest utrzymywanie szczypioru w dobrej kondycji przez cały okres wegetacyjny. Składa się na to wiele czynników a do tych najważniejszych należą oczywiście: 

• właściwe przygotowanie pola (zasobność, struktura, odczyn itd.)
• zbilansowane nawożenie przeprowadzane na podstawie analiz glebowych
• właściwe stosowanie herbicydów (odpowiednia dawka i termin)
• właściwa technika zabiegów chwastobójczych (wielkość kropli, dawka i stężenie, faza rozwojowa cebuli)
• ochrona przed mączniakiem rzekomym i owadami

Na szczególna uwagę zasługuje podkreślenie wagi właściwego stosowania herbicydów w procesie zapobiegania epidemicznemu występowania Stemphylium, choć dotyczy to również grzybów z rodzaju Alternaria. Cebula jest przecież roślina wyjątkowo wrażliwą na stosowane herbicydy równocześnie szczególnie na dużych powierzchniach bezwzględnie wymagającą ich użycia. Wiele środków chwastobójczych zarejestrowanych w Polsce ma charakter kontaktowy i parzący, tak więc łatwo nimi cebule uszkodzić. Martwe tkanki powstałe w wyniku uszkodzeń herbicydami stanowią pierwsze drogi wnikania do tkanek zarodników Stemphylium i Alternaria. Z kolei uprawa cebuli na ciężkich, nadmiernie uwilgotnionych glebach sprzyja zachwaszczeniu wtórnemu,  co skłania producentów do stosowania zabiegów w późniejszych fazach rozwojowych cebuli gdzie powierzchnia liści sprzyja uszkodzeniom. Najlepszym rozwiązaniem byłoby na wzór rozwiązań holenderskich oparcie zabiegów herbicydowych przede wszystkim o preparaty doglebowe co znacznie ograniczyłoby możliwość powstawania uszkodzeń. Niestety liczba tego typu herbicydów zarejestrowanych w cebuli w Polsce jest zbyt uboga Nie należy również zapominać, że grzyb przeżywa w szczątkach roślinnych stąd konieczne jest dokładne ich niszczenie. Wskazana jest również 3-letnia przerwa w uprawie oraz zmianowanie roślin nie będących gospodarzami patogena. 

Opracowano na podstawie

• Efath Shahnaz, V. K. Razdan, S. E. H. Rizvi, T. R. Rather, Sachin Gupta i Muneeb Andrabi. 2013. Integrated Disease Management of Foliar Blight Disease of Onion: A Case Study of Application of Confounded Factorials. Journal of Agricultural Science. 2013, Vol. 5, 1.
• Khatun, Morjinia. 2007. Management of Stemphylium Blight of Onion Thrue Some Selected Treatments. Department of Plant Pathology Sher-E-Bangla Agricultural Uniwersity. Nagar : s.n., 2007. p. 38.
• LU ZHENG, RUJING LV, JUNBIN HUANG, DAOHONG JIANG, XUHONG LIU i TOM HSIANG. 2010. Integrated control of garlic leaf blight caused by Stemphylium solani in China. Can. J. Plant Pathol. 2010, Vol. 32, 2, pp. 135-145.
• M. J. Basallote-Ureba, A. M. Prados-Ligero i J. M. Melero-Vara. 1999. Aetiology of leaf spot of garlic and onion caused by Stemphylium vesicarium in Spain. Plant Pathology. 1999, 48, pp. 139-145.
• Price, H. Suheri i T. V. 2000. Infection of onion leaves by Alternaria porri and Stemphylium vesicarium and disease development in controlled environments. Plant Pathology. 2000, 49.
• SRUJANI BEHERA, PALASH SANTRA, SHUBHOMITA CHATTOPADHYAY, SRIKANTA DAS i T.K MAITY. 2013. VARIATION IN ONION VARIETIES FOR REACTION TO NATURAL INFECTION OF ALTERNARIA PORRI (ELLIS) CIFF. AND STEMPHYLIUM VESICARIUM (WALLR.). The Bioscan. 2013, Vol. 8, 3, pp. 759-761.