Zdrowotność mateczników – niedoceniany problem

Wzrastające zapotrzebowanie rynku szkółkarskiego na sadzonki coraz częściej stwarza ich producentom konieczność pozyskiwania materiału w stopniu przekraczającym „wydajność” mateczników uprawianych w tradycyjny sposób. Istnieje wszakże możliwość pozyskiwania sadzonek z różnych obcych źródeł , ale niewątpliwie stanowi to ryzyko związane z nieznaną zdrowotnością tych roślin, a także brakiem kompletnych danych dotyczących dotychczasowego nawożenia oraz pozostałych zabiegów pielęgnacyjnych. Z punktu widzenia zdrowotności i pewności ukorzeniania zawsze lepiej jest pozyskiwać sadzonki z roślin uprawianych na własnych matecznikach.

Rośliny uprawiane na matecznikach często przetrzymuje się dłużej niż wynikałoby to z ich produktywności pomimo, że wraz z wiekiem wyraźnie zmniejsza się procent ukorzeniania. Z tego powodu intensywnie eksploatowane rośliny powinny być wymieniane średnio co 5-10 lat. Ze starszych okazów można jednak uciąć nawet do kilkuset sadzonek co daje łącznie dużą liczbę roślin przeznaczonych do ukorzeniania. Starsze i silnie osłabione regularnym cięciem rośliny częściej ulegają porażeniu przez choroby. W ten sposób zmniejsza się odsetek ukorzenionych sadzonek oraz zwiększa ryzyko przeniesienia wraz z sadzonkami groźnych chorób. Zdrowotność mateczników jest dość złożonym zagadnieniem. W pierwszej kolejności jest to całokształt zabiegów ograniczających możliwość przeniesienia czynnika chorobotwórczego wraz z sadzonkami do potencjalnie sterylnego podłoża. Wprowadzenie patogenów, które mają małe znaczenie dla roślin matecznych może mieć duży wpływ na ich rozprzestrzenianie się i rozwój dopiero, kiedy dostaną się w sprzyjające warunki. W tunelach rośliny posadzone są przecież bardzo gęsto, wilgotność dochodzi do 100 % oraz występują duże wahania temperatury.

Z drugiej strony zdrowotność mateczników należy również rozumieć bardziej ogólnie jako utrzymywanie roślin w zdrowej kondycji umożliwiającej pozyskiwanie materiału o dużej zdolności do szybkiego i pewnego ukorzeniania. Z jednej dojrzałej rośliny matecznej w skrajnych wypadkach, w ciągu roku, pozyskuje się nawet kilkaset sadzonek co jest dla rośliny dużym stresem. Musi to odbić się na ograniczeniu funkcjonowania systemu korzeniowego i na rozwoju roślin. Silnie przycinana roślina jest także łatwiej porażana przez choroby. Cięcie aktywizuje nowe pędy do wzrostu, które mogą być w tym momencie łatwo infekowane chociażby przez Phomopsis juniperovora. W różnych opracowaniach (szczególnie amerykańskich) pojawiły się doniesienia o zróżnicowanej oporności roślin iglastych w stosunku do P. junipevora (Tisserat, Schoeneweiss 1969). Potwierdzenie listy roślin odpornych w warunkach Polski może dodatkowo stanowić jeden z bardzo praktycznych elementów ochrony.

W świetle najnowszych badań duże znaczenie może mieć również wprowadzanie do tuneli pewnych patogenów dotychczas uznawanych za drugorzędne. Takim przykładem są np. grzyby z rodzaju Pestalotiopsis, które do niedawna kojarzono z wtórnymi czynnikami infekującymi tkanki wcześniej porażone przez choroby czy osłabione z innych powodów (Łabanowski i inni 2001). Przeprowadzone badania wykazały, że w Polsce Pestalotiopsis spp może być pierwotnym czynnikiem powodującym infekcje w szkółkach roślin wrzosowatych (Remlein-Starosta 2004). Stosunkowo rzadko izolowano go dotychczas z zamierających siewek drzew iglastych i liściastych (Nowik, Skałecka 2000) Tymczasem Pestalotiopsis spp bardzo często  pojawia się na zamierających sadzonkach roślin iglastych ukorzenianych podczas produkcji młodzieży. Obecnie brak badań potwierdzających te obserwacje. Dla producentów może to mieć duże znaczenie. Przede wszystkim do programu ochrony w większym stopniu należałoby wtedy wprowadzić fungicydy umożliwiające skuteczne ograniczanie tego patogena. Być może większą uwagę trzeba będzie zwrócić na zimowanie roślin matecznych. Pestalotiopsis funerea pojawia się bowiem często po zimie na roślinach uszkodzonych przez mróz (Łabanowski i inni 2001) i łatwo może być wprowadzany z sadzonkami w momencie ich ukorzeniania. Utrzymywanie właściwej zdrowotności mateczników powinno uwzględniać kilka tak istotnych elementów jak:

  • Właściwe nawożenie na podstawie analiz gleby i roślin
  • Regularne wycinanie zainfekowanych części roślin
  • Prowadzenie inspekcji roślin i regularne wykonywanie oprysków
  • Odkażanie narzędzi używanych do cięć sanitarnych oraz do pozyskiwania sadzonek.
  • Ustalenie właściwego terminu zraszania mateczników
  • Właściwa rozstawa roślin umożliwiającą dobrą cyrkulację powietrza.
  • Unikanie pozyskiwania sadzonek z wilgotnych roślin.

Jak wcześniej wspomniano duże znaczenie ma przenoszenie materiału infekcyjnego wraz z ciętymi sadzonkami. Wiele sprawców chorób np. grzyby  Phomopsis juniperovora, Lophodermium sppPestalotiosis sppDidymascella thujina wprowadzonych wraz z sadzonkami może prowadzić do występowania masowego wypadania sadzonek. Dlatego przed ukorzenianiem niezmiernie ważne jest przeprowadzanie selekcji ciętych sadzonek i usuwanie tych porażonych. Ograniczanie przenoszenia materiału infekcyjnego może być realizowane poprzez regularne opryskiwanie roślin na matecznikach, profilaktyczne opryskiwanie roślin matecznych przed cieciem sadzonek albo opryskiwanie sadzonek po ich odcięciu od rośliny. W ostatnich dwu przypadkach dostępność możliwych do wykorzystania środków chemicznych będzie z pewnością ograniczona z uwagi na bezpieczeństwo pracowników przeprowadzających sadzonkowanie.  Sadzonki możemy również podlewać dostępnymi fungicydami zaraz po posadzeniu ich do zagonów. Niezmiernie istotne jest również pozyskiwanie zdrowych sadzonek pobieranych z innych szkółek oraz z przypadkowych roślin. I bezwzględnie należy unikać pobierania sadzonek z wilgotnych roślin. Utrzymująca się na ich powierzchni woda z pewnością ułatwi wykiełkowanie zarodnikom wielu gatunków chorobotwórczych grzybów.

Literatura:

  1. Łabanowski G., Orlikowski L., Soika G., Wojdyła A. 2001.Ochrona drzew i krzewów iglastych. Wydawnictwo Plantpress. Kraków. 193 str.
  2. Nowik K., Skałecka K.2000. Choroby zgorzelowe siewek i ich zwalczanie na terenie szkółek Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu w latach 1996-1999. Chemiczna metoda ochrony roślin drzewiastych przed chorobami-pozytywne aspekty i zagrożenia. Skierniewice:11-18
  3. Orlikowski L.B., Gabarkiewicz R. 1994. Występowanie, szkodliwość i możliwości zwalczania fytoftorozy w szkółkach roślin iglastych. Aktualne problemy w uprawie, i ochronie szkółek drzew i krzewów ozdobnych przed chorobami i szkodnikami. Skierniewice. str 12-18.
  4. Remlein-Starosta D. 2004. Pestalotiopsis associated with Erica spp ornamental plants in nurseries near Poznań- increasing problem.
  5. Schoeneweiss D.F. 1969. Susceptibility of evergreen hosts to the juniper blight fungus, Phomopsis juniperovora, under epidemic conditions. J. Am. Soc. Hortic. Sci. 94(6): 609-611.
  6. Tisserat N.A.. Juniper diseases. Kansas State Univesity. C-711:11 pp.

  • 19 września, 2015